Siste bok om skogfinnane

Kommentar 2017: Eg har meldt fleire av romanane Britt Karin Laren har skrive om skogfinnene, og eg kan ikkje la vera å undre meg over at desse romanane har fått så sparsom omtale. Dette er den siste boka i serien - ho kom i 2015.

«Et fraflyttet eller tomt hus er alltid mer enn et tomt hus, er fullt av historie, minner....» skriv Britt Karin Larsen mot slutten av den nye romanen sin, «men et sammenrast hus, hva er det mer enn et sammenrast hus?»

Huset som har måtta gje etter for tunge snømassar, er Mostamägg, det vesle bruket som er nemnd i tittelen på romanen Larsen gav ut i 2009, og som innleidde serien som blir avslutta med denne boka, nummer sju i rekka. Bøkene handlar om skogfinnane på grensa mellom Noreg og Sverige, sett gjennom livet til nokre få familiar i ei lita grend.

«Kaldere mot natten» heiter romanen, illevarslande nok. Larsen har det med å nytte symboltunge romantitlar, og slik eg les forteljinga, er det som om slutten på romanserien fell saman med slutten på livskrafta på Finnskogen. Skogsmaskinane herjar i skogen, hus rasar saman eller brenn ned, ulv og bjørn gjer det vanskeleg å halde på med husdyr, og dei unge flyttar til byen. Biletet er rett nok ikkje heilt svart; det går framleis folk på stiane, sjølv om det handlar om turistar eller folk som søkjer skogen for å unngå selskap frå andre. Og lønnetreet som blei planta ved Mostamägg i den første boka, held stand.

Tidslina for romanen strekkjer seg frå tidleg førtital og femti år framover. Oliver frå Havnkota er grenselos og hjelper mellom andre jødiske Ruth, som blir ein av gjennomgangsfigurane i romanen. Det blir også Turid, dotter av ein etterkommar av folket på Mostamägg og ein tysk soldat. Lesaren får følgje ho frå ho er lita og fram til ho er godt vaksen, medan ho søkjer identiteten sin. Ho høyrer til to nedrakka minoritetar på ein gong og er eit tydeleg eksempel på eitt av dei to siktemåla Larsen har med romanserien sin. Samtidig som ho vil fortelja soga om skogfinnane, står Larsen opp for folkeslag og grupperingar som blir hundsa og sett ned på. Finnar, jødar, urfolk av alle slag og såkalla «tyskarungar». 

Kunsten, og vilkåra for at kunstnarar skal lykkast, er eit sidetema som må nemnast. Diktaren Per, som også speler ei rolle i den førre romanen, blir ikkje akseptert av sambygdingane og slit med sjølvtilliten. Han flytter til Oslo og slumpar til å kome inn i eit miljø av litteratar, der somme set pris på han, medan andre hånar han. Han tyr til alkoholen, og det endar ikkje bra. Kunstnarane hos Larsen er sårbare menneske som skil seg ut frå fleirtalet fordi dei har spesielle gåver. Dei er ikkje heva over andre; dei er avhengige av å bli sett og oppmuntra for å kunne realisere det dei har i seg.

Finnskogen er ikkje det mest omsungne området i vårt land, og Britt Karin Larsen har gjort ein stor og vesentleg innsats som kronikør av livet her. Det er som seg hør og bør at handlinga blir ført fram til vår tid – Turid er sjuande ledd i den mest sentrale slekta – ettersom problemstillingane er så aktuelle. Situasjonen i verda i dag, der flyktningar og andre i ein vanskeleg livssituasjon søkjer til dei rike landa i Europa, kunne kanskje gitt stoff til enda ei bok, og eg ser ikkje bort frå at Larsen klør etter å halde fram.

Avslutninga av dette storverket er likevel ikkje på høgd med dei andre bøkene. Komposisjonen liknar på dei tidlegare – mange stutte kapittel, gjerne innleidde med ein refleksjon over temaet lesaren skal få veta meir om. Forteljaren flyttar seg raskt mellom personar og stader, først og fremst på Finnskogen, men også til Oslo, Stockholm og USA. Dette fungerer også denne gongen bra; Larsen har eit stort lerret ho målar på, og ho fyller det godt. Men eg synest at ho gir kvar einskild karakter litt for liten plass denne gongen. Turid blir meir eit døme på ein person med en ukjend tysk soldat til far, enn ein mangfaldig karakter i utvikling, og når forfattaren vel å inkludere den velståande jødiske kvinna Ruth, ville det vore interessant å lære ho betre å kjenne. Det er kanskje urettvist å seia dette, ettersom det er ein kollektivroman vi har med å gjera. Og det handlar jo om det subjektive inntrykket til meldaren, at han opplever romanen for mykje som ein katalog over lagnader, og for lite som eit verk der karakterane får liv.

Uansett, etter sju band om livet, slitet, lykka og ulykka på Finnskogen, kan eg ikkje konkludere med anna enn at Britt Karin Larsen har skrive eit romanverk som bør bli ståande som eit av dei sentrale i nasjonallitteraturen frå vår tid.

Britt Karin Larsen, Kaldere mot natten.

Oslo, Cappelen Damm 2015. 507.s.