75 år og debutant

Det må vera lov å seia at Simon B. Andrewes er noko for seg sjølv. 2. juni blir han 75 år, og han feirar med å debutere som forfattar. Med tre bøker. Ei diktsamling og to prosabøker, som begge tek utgangspunkt i livet til forfattaren. «Memoir» er ein sjanger i engelskspråkleg litteratur, som ikkje er like vanleg i den norske. Og, som vi alle veit, minnet er ein upåliteleg følgjesvenn, så det treng ikkje vera gudsens sanning, alt som står der. Bøkene blir berre publisert digitalt, så den som er avhengig av papir, må skrive ut sjølv. Eg veit ikkje korleis utgjevingsprosessen har vore; om tekstane har vore gjenstand for redaksjonell handsaming eller ikkje, men for å føregripe litt: Bøkene er gode, så berre les dei! (Eg må ta atterhald for den eine prosaboka – «Andrewes with an extra e» – ettersom eg ikkje har lese ho.)

Eg har kjent forfattaren i snart femti år. Eg kjenner han ikkje godt, og vi møtest sjeldan, men vi kjenner einannan godt nok til at han har dedisert eit dikt til meg – ei ære sjølvsagt, men det gjør kanskje noko med habiliteten min. Det er jo eit dilemma, å skulle skrive om bøker som vener har skrive, også i ein marginal publikasjon som denne. Ein vil hjelpe dei til å få lesarar, men ein vil også kunne sjå seg sjølv i spegelen etterpå. Så hadde bøkene vore dårlege, ville ikkje denne teksten blitt skriven.

Eg har lese diktsamlinga Blinded by love or science og memoaren 1969. A Year in a Life. Det er mogeleg å sjå at det er same mann som har skrive bøkene, iallfall når ein veit det . Han har ei audmjuk haldning til stoffet sitt, og til livet òg – det ser ein spesielt godt i prosaboka. Han skaper spenning i dei beste tekstene ved å dra liner mellom det nære og det fjerne, og mellom det handfaste og det vi berre må spekulere over. Og om nokon skulle frykte det: tekstane er ikkje gammalmodige i det heile tatt. 

Blinded by love or science. Det er ein elegant tittel, men kanskje ironisk meint. For forfattaren ser godt nok, og han er undrande, han ser etter samanhengar, og no og da finn han dei òg. Eg blir meir opptatt av det han skriv om vitskapen, det vil seia astronomien og astrofysikken, og det er det som får størst plass i samlinga òg. I vår tid er vi opptatt av klima og miljø; vi har det travelt med å finne løysingar på klimakrisa, slik at barnebarna våre skal kunne få eit like godt liv som det vi har hatt og har. Poeten er ikkje likegyldig til dette, men nysgjerrigheita hans blir meir pirra av korleis universet har vokse fram, og kva det har i vente. Og plutseleg kan han vise lesaren det store i det vesle og finne parallellar mellom det kosmiske og det kvardagslege. Som i The Moon Tonight – eitt av mine favorittar, og eg siterer første del:

The moon tonight, an empty tin plate;

rockets would clatter down like pennies

upon its plain yellow plains.

An acid of ages stains its open face,

each night eating a little more away

of its once proud luminosity,

discolouring it with shadows of decay,

deepening my distress,

the longer I choose or have to look.

I memoarboka skriv han om pop-poetane frå sekstitalet, som Adrian Henry og Roger McGough, og da vi gjekk på folkehøgskule saman, las vi gjerne desse diktarane. Dei er tilbakelente og uttalar seg i ei lun, humoristisk tone, og ei slik tone finn ein hos Simon A òg. Les for eksempel The Adam Syndrome. 

Det er ei mangfaldig diktsamling Simon Andrewes har skrive. Lange dikt, korte dikt, politiske dikt, dikt om maskulinitet, og sjølvsagt dikt om kjærleik og vitskap – dvs om astronomi og liknande. Somme av dei lange tekstane kunne vore stramma opp, for det hender han blir så opptatt av å få fram bodskapen, at det poetiske går tapt. Han kunne også lagt til sides fleire av dei korte, aforistiske tekstane, slik at dei som er verkeleg gode, hadde fått plass til å skine. Nokre få dikt er på rim; han har skrive ein sonett som eg likar veldig godt. Og det eg synest er høgdepunktet i samlinga: To Count the Harmony, som handlar om slottet Alhambra i Granada, Spania, og om det umogelege i å måle opp venleiken og harmonien ein ser der.

1969. A Year in a Life. Det var det året forfattaren fylte 24 år. Han jobba på flyplass, lurte på kva han skulle bruke livet sitt til og korleis han skulle få eit tilfredsstillande kjærleiksliv – dei av oss som er over 24 år, veit nok kva det handlar om. Ute i verda var det uroleg, den gongen som no. Året før gikk sovjetiske troppar inn i Tsjekkoslovakia, og i januar sette Jan Palach fyr på seg sjølv og blei martyr. Dette blei ekstra nært for Simon, som hadde ei venninne frå Praha. Det var krig i Vietnam og konflikt, eller krig, i Nord-Irland. Og kulturelt: Beatles song på siste verset (Simon passerte ei folkemengd i London utan å få med seg at Beatles spelte frå taket på Apple-bygningen), musikalen Hair gjekk for fulle hus, og Doctor Who, som etter det eg veit, aldri slo an her i landet, gjekk på TV. 

Boka er kronologisk ordna. Jakta på kjærleiken går som ein raud tråd, frå norske Britt til kanadiske Nell, og med fleire stasjonar på vegen. Det er lett å kjenne seg att i alt forfattaren må gjennomgå av dilemma, sigrar og nederlag på denne fronten. Simon slit med dårleg sjølvtillit, ikkje først og fremst knytt til maskuliniteten, men han er i tvil om han vil vera i stand til å gjennomføre ei akademisk utdanning. Og innimellom er han opptatt av korleis ein blir eit godt menneske. Hadde han lagt meir vekt på dette siste, kunne teksten fått tydelegare nerve og blitt enda meir spanande.

Engelske prosaistar er ofte ordrike, men utan at det blir tom prat av det. Dette har dei kanskje etter Dickens, som er ein meister til å utbrodere. Simon nyttar også mange ord, og det kler forteljinga. Ho blir sjeldan keisam, sjølv om det frå tid til annan dukkar opp transportetappar som lesaren gjerne går litt kjapt forbi. Eit høgdepunkt er når kameraten Neil underviser Simon i klassisk musikk mens Rolling Stones spelar i Hyde Park, rett i nærleiken. 

Mange av dei som kjem til å lesa denne bloggposten, kjenner Simon og vil frå før vera motiverte til å lesa bøkene hans. Til dei som ikkje kjenner han, vil eg seia at bøkene absolutt er verdt å lesa. Dei er tilgjengelege på smashwords.com, og kostar omtrent det same som ei dagsavis i laussal.

Arvid Torgeir Lie

Arvid Torgeir Lie er død, les eg på Facebook. Eg har ikkje sett det i avisene, eller høyrt om det i radio og TV, men det kan hende eg har følgt dårleg med. Han hadde nok sine litterære glansdagar på syttitalet, og det er mange av dei som vel ut stoff til media, som ikkje kunne lesa på den tida. Han blei 81 år gammal.

Det er ikkje mange diktsamlingar eg har opna oftare enn «Skrive og tenke» som kom i 1971. Her er det dikt med tema frå livet til arbeidsfolk, både arbeid og fest, det er politiske dikt (Forandringa går omkring overalt og er ikkje til å stoppe) og det er dikt med jenter i. Men når han no er borte, er det eit dikt som ber om å bli sitert, og det står i «Sol og sekund» som kom to år seinare. Det heiter «Mor død».

Mor død.

Kvit stake.

Ein tårefylt mur kring mor.

Vi prøvar mangt i denne stund,

men kjem ikkje langt,

ser bare det store framom oss,

nøyer oss med det,

og det er nok.

Over: sola i sin bane,

under: mor i sin bane.

Hurra. Det kan vi vel ikkje sei.

Hurra mor.

No er Arvid Torgeir Lie i sin bane. Hurra Arvid Torgeir Lie.

Byflaten, Texas

Kan ein bruke ei slik overskrift på ein tekst om ei bok som heiter «Mjøsa rundt med mor»?  Ja, når ein skriv utan redaktør, så kan ein det, sjølv om Travis i filmen til Wim Wenders er på leiting, medan forfattar Bjørn Hatterud har funne det meste av det han leiter etter. Han skal på tur, først og fremst for å stadfeste. Og det er kanskje ikkje Ry Cooder som har soundtracket – det vil seia: Det kan han godt ha, men det må vera plass for trekkspel.

Denne boka kan seiast å vera andre bind av memoarane til den 42 år gamle forfattaren. «Mot normalt» kom for halvtanna år sia, og mykje av det han skriv om i den nye boka, kan vi lesa om også der. Slik forteljinga er lagt opp, er det ikkje til å unngå at han gjentek seg sjølv i ei viss mon. Han vev si eiga historie og historia til slekta si inn i skildringa av grenda Byflaten, der han voks opp (to kilometer unna barndomsheimen min), av Veldrebygda og av Ringsaker kommune, først og fremst Sjusjøen, der familien har hytte, og der velstandsutviklinga har kasta om på samfunnet. På s. 33 seier han det slik: «Livet vi lever, har minst to lag rundt seg. Det fyrste er kroppen. Det andre er romma vi ferdast i, enten dei er heimen, familien, arbeidet, den geografiske plassen eller reisemålet. Livsforteljinga vår er flettverket av desse to faktorane.» For ein veldring er området han skildrar, spesielt, men det er ikkje meir spesielt enn at folk med røter andre stader, vil kunne relatere til det. 

Det handlar om identitet. Hatterud er veldring i n`te generasjon, skyldt halve bygda, men lagnaden – eller slumpen – gjorde outsider av han. Med færre personlege ressursar og mindre støtte frå dei næraste, kunne det gått riktig dårleg. Men det har gått riktig bra, og han delar raust av erfaringar og refleksjonar. 

Boka er på 219 sider, og Hatterud og mora er ikkje ute av Ringsaker kommune før på side 160. Eg, som er sambygding kan sjølvsagt seia at dette er klok prioritering, men den som er ute etter ei bruksbok for å hjelpe seg til å gjøre ein liknande tur rundt den største innsjøen i landet, bør altså finna noko anna. Men det er mye å ta med seg for den som vil vita meir om oppvekst i bygde-Noreg på åtti og nittitalet og som kan tenkje seg å sjå dette med eit skeivare blikk enn det ein til vanleg gjør. Det er ei lett og til tider humoristisk tone i boka, sjølv om det er til dels tunge tema som blir handsama. Sarkastisk er han berre når han skriv om den økonomiske eliten som breier seg med fine bilar i Ringsakerfjellet. Han nyttar små ord om dei som mobba han og om skuleleiinga som ikkje greip inn; han går oppreist og kan sjå stort på ting. Og han, som er støymusikar når han ikkje er kurator eller forfattar, gir Ole Ivars det beste skussmål.

Eg har dobbel glede av å lesa Bjørn Hatterud. Ved sida av at han skriv godt, skriv han om min barndoms landskap, og det er mykje eg kan kjenne meg att i, sjølv om eg høyrer til same generasjon som foreldra hans og hadde reist min veg før han vart født. Og opplevinga av eksil kjenner eg óg på, ti mils veg unna. Hedmarking, brumunddøl, det går ikkje over. Men lengten er til å leva med. Dessutan har eg jo stor respekt for han og for kampen han har kjempa. Mora har vore den viktigaste støtta hans. Ho fortener ein biltur rundt Mjøsa.

Litterær godtepose

«Dan Turèll var vild med Clifford Brown». Når ei bok får ein tittel som denne, er det ikkje naudsynt å drive reklame – ikkje for å nå lesarar som meg, iallfall. For at ingen skal falle av lasset: Turèll var ein dansk kulturpersonlegdom som levde frå 1946 til 1993. Han er nok best kjent for krimromanane sine, men burde vore best kjent for poesien. Clifford Brown var amerikansk jazztrompetist. Han blei født i 1930 og blei berre 25 år gammal. Dan Turèll var veldig begeistra for han. Og Asger Schnack er begeistra for begge, og for fleire til. Boka ser ut til å vera skriven for at andre skal bli smitta, og han lykkast godt med denne lesaren.

Boka har fått sjangernemninga «oppdateringar». Ein utbreidd sjanger i vår tid, og tekstane er faktisk henta frå Facebook. Som Dan Turèll er Schnack er ein sentral person i dansk litteratur – kanskje ein slags yngre bror. Og av alle han skriv om i boka, er Turèll den som får mest plass. Men vi får møte fleire sentrale danske diktarar frå vår tid: F. P. Jac, Inger Christensen, Marianne Larsen og Jørgen Gustava Brandt, for å nemne nokre. Han er også innom den norske bokheimen. Mellom anna presenterer han alle diktsamlingane til Rolf Jacobsen, og han syner respekt for Kjell Heggelund. (To hamarsingar!) Det er meir jazz her enn berre Clifford Brown. Og rock. Og mykje Bob Dylan! Han skriv om seg sjølv òg, men han breier seg ikkje. Det er jo orda hans som presenterer venene og heltane hans.

Denne boka er den første eg har lese av Schnack. Men eg hugsar dikta hans frå 40 år og vel så det attende. Frå Vinduet og Basar på syttitalet – desse rause litterære tidsskrifta som også gjerne trykte tekstar på dei andre skandinaviske språka. Og frå skattekista Café Existens, som kom ut i Sverige på åttitalet. 

«Dan Turèll var vild med Clifford Brown». Eg blei så glad av å lese denne boka, og den litterære appetitten min, som er i nærleiken av oksehunger frå før, blei endå meir stimulert. Dessutan skjer det så mye i den litterære verda, at det er vanskelig å halde følgje. Da kan det vera godt å lesa ei bok som appellerer til det nostalgiske, samtidig som ein får nye impulsar. Tekstane er korte, mange er anekdotiske, og han siterer dikt i mengdevis. Boka kom på forlaget Fuglekøjen i 2014, og ho er framleis i handelen, viss ein leiter litt.

Heilt til slutt, ein tekst frå denne litterære godteposen, for at dei som les dette, skal få smatte litt på stilen:

«Okay, jeg er vild med, når Bob Dylan spiller mundharmonika, jeg er ikke anderledes enn andre mennesker. Jeg er naturligvis vild med, når han spiller guitar (som min gamle ven, guitarbyggeren, sagde: Der er muligvis nogle, der spiller lige så godt som Bob Dylan, men der er ingen, der spiller bedre). Jeg er ikke idiot, jeg ved godt, hvad guitaren betyder. Men pludselig slår det mig, at dér, hvor jeg bliver mest bevæget, vistnok er, når han spiller klaver. Det er det, der gør New Morning til noget særligt – og det er det, der gør ”Blind Willie McTell” til hans bedste sang (motsig mig nu ikke, om lidt er det en anden).