Byflaten, Texas

Kan ein bruke ei slik overskrift på ein tekst om ei bok som heiter «Mjøsa rundt med mor»?  Ja, når ein skriv utan redaktør, så kan ein det, sjølv om Travis i filmen til Wim Wenders er på leiting, medan forfattar Bjørn Hatterud har funne det meste av det han leiter etter. Han skal på tur, først og fremst for å stadfeste. Og det er kanskje ikkje Ry Cooder som har soundtracket – det vil seia: Det kan han godt ha, men det må vera plass for trekkspel.

Denne boka kan seiast å vera andre bind av memoarane til den 42 år gamle forfattaren. «Mot normalt» kom for halvtanna år sia, og mykje av det han skriv om i den nye boka, kan vi lesa om også der. Slik forteljinga er lagt opp, er det ikkje til å unngå at han gjentek seg sjølv i ei viss mon. Han vev si eiga historie og historia til slekta si inn i skildringa av grenda Byflaten, der han voks opp (to kilometer unna barndomsheimen min), av Veldrebygda og av Ringsaker kommune, først og fremst Sjusjøen, der familien har hytte, og der velstandsutviklinga har kasta om på samfunnet. På s. 33 seier han det slik: «Livet vi lever, har minst to lag rundt seg. Det fyrste er kroppen. Det andre er romma vi ferdast i, enten dei er heimen, familien, arbeidet, den geografiske plassen eller reisemålet. Livsforteljinga vår er flettverket av desse to faktorane.» For ein veldring er området han skildrar, spesielt, men det er ikkje meir spesielt enn at folk med røter andre stader, vil kunne relatere til det. 

Det handlar om identitet. Hatterud er veldring i n`te generasjon, skyldt halve bygda, men lagnaden – eller slumpen – gjorde outsider av han. Med færre personlege ressursar og mindre støtte frå dei næraste, kunne det gått riktig dårleg. Men det har gått riktig bra, og han delar raust av erfaringar og refleksjonar. 

Boka er på 219 sider, og Hatterud og mora er ikkje ute av Ringsaker kommune før på side 160. Eg, som er sambygding kan sjølvsagt seia at dette er klok prioritering, men den som er ute etter ei bruksbok for å hjelpe seg til å gjøre ein liknande tur rundt den største innsjøen i landet, bør altså finna noko anna. Men det er mye å ta med seg for den som vil vita meir om oppvekst i bygde-Noreg på åtti og nittitalet og som kan tenkje seg å sjå dette med eit skeivare blikk enn det ein til vanleg gjør. Det er ei lett og til tider humoristisk tone i boka, sjølv om det er til dels tunge tema som blir handsama. Sarkastisk er han berre når han skriv om den økonomiske eliten som breier seg med fine bilar i Ringsakerfjellet. Han nyttar små ord om dei som mobba han og om skuleleiinga som ikkje greip inn; han går oppreist og kan sjå stort på ting. Og han, som er støymusikar når han ikkje er kurator eller forfattar, gir Ole Ivars det beste skussmål.

Eg har dobbel glede av å lesa Bjørn Hatterud. Ved sida av at han skriv godt, skriv han om min barndoms landskap, og det er mykje eg kan kjenne meg att i, sjølv om eg høyrer til same generasjon som foreldra hans og hadde reist min veg før han vart født. Og opplevinga av eksil kjenner eg óg på, ti mils veg unna. Hedmarking, brumunddøl, det går ikkje over. Men lengten er til å leva med. Dessutan har eg jo stor respekt for han og for kampen han har kjempa. Mora har vore den viktigaste støtta hans. Ho fortener ein biltur rundt Mjøsa.

Litterær godtepose

«Dan Turèll var vild med Clifford Brown». Når ei bok får ein tittel som denne, er det ikkje naudsynt å drive reklame – ikkje for å nå lesarar som meg, iallfall. For at ingen skal falle av lasset: Turèll var ein dansk kulturpersonlegdom som levde frå 1946 til 1993. Han er nok best kjent for krimromanane sine, men burde vore best kjent for poesien. Clifford Brown var amerikansk jazztrompetist. Han blei født i 1930 og blei berre 25 år gammal. Dan Turèll var veldig begeistra for han. Og Asger Schnack er begeistra for begge, og for fleire til. Boka ser ut til å vera skriven for at andre skal bli smitta, og han lykkast godt med denne lesaren.

Boka har fått sjangernemninga «oppdateringar». Ein utbreidd sjanger i vår tid, og tekstane er faktisk henta frå Facebook. Som Dan Turèll er Schnack er ein sentral person i dansk litteratur – kanskje ein slags yngre bror. Og av alle han skriv om i boka, er Turèll den som får mest plass. Men vi får møte fleire sentrale danske diktarar frå vår tid: F. P. Jac, Inger Christensen, Marianne Larsen og Jørgen Gustava Brandt, for å nemne nokre. Han er også innom den norske bokheimen. Mellom anna presenterer han alle diktsamlingane til Rolf Jacobsen, og han syner respekt for Kjell Heggelund. (To hamarsingar!) Det er meir jazz her enn berre Clifford Brown. Og rock. Og mykje Bob Dylan! Han skriv om seg sjølv òg, men han breier seg ikkje. Det er jo orda hans som presenterer venene og heltane hans.

Denne boka er den første eg har lese av Schnack. Men eg hugsar dikta hans frå 40 år og vel så det attende. Frå Vinduet og Basar på syttitalet – desse rause litterære tidsskrifta som også gjerne trykte tekstar på dei andre skandinaviske språka. Og frå skattekista Café Existens, som kom ut i Sverige på åttitalet. 

«Dan Turèll var vild med Clifford Brown». Eg blei så glad av å lese denne boka, og den litterære appetitten min, som er i nærleiken av oksehunger frå før, blei endå meir stimulert. Dessutan skjer det så mye i den litterære verda, at det er vanskelig å halde følgje. Da kan det vera godt å lesa ei bok som appellerer til det nostalgiske, samtidig som ein får nye impulsar. Tekstane er korte, mange er anekdotiske, og han siterer dikt i mengdevis. Boka kom på forlaget Fuglekøjen i 2014, og ho er framleis i handelen, viss ein leiter litt.

Heilt til slutt, ein tekst frå denne litterære godteposen, for at dei som les dette, skal få smatte litt på stilen:

«Okay, jeg er vild med, når Bob Dylan spiller mundharmonika, jeg er ikke anderledes enn andre mennesker. Jeg er naturligvis vild med, når han spiller guitar (som min gamle ven, guitarbyggeren, sagde: Der er muligvis nogle, der spiller lige så godt som Bob Dylan, men der er ingen, der spiller bedre). Jeg er ikke idiot, jeg ved godt, hvad guitaren betyder. Men pludselig slår det mig, at dér, hvor jeg bliver mest bevæget, vistnok er, når han spiller klaver. Det er det, der gør New Morning til noget særligt – og det er det, der gør ”Blind Willie McTell” til hans bedste sang (motsig mig nu ikke, om lidt er det en anden).

Blogg eller ikke blogg? Til eventuelle lesere.

Det er vel elleve år sia jeg åpna denne bloggen. Jeg satte i gang for å skaffe meg et forum der jeg kunne ytre meg, først og fremt om bøker, og kanskje til og med sette i gang noen diskusjoner - litterære og andre. På denne tida hadde jeg lyst til å skrive kritikk, men mangla oppdragsgivere. Etter noen måneder fikk jeg engasjement hos Bokmagasinet i Klassekampen, og de fleste anmeldelsene mine finnes i bloggen. Eldre anmeldelser fra Dag og Tid, er også tilgjengelige.

De siste åra har jeg nesten ikke skrevet. Dette har med en vond sirkel å gjøre. Jeg har nesten ikke følgere, og det føles litt meningsløst å skrive, når ingen leser. Men når jeg ikke skriver, kan jeg heller ikke regne med å få følgere. (Jeg må legge til, at når jeg har delt artikler på Facebook, har jeg fått lesere der, så jeg skal ikke svartmale helt.)

Jeg kjenner iblant på skrivekløe og lurer på om jeg skal bruke tid på bloggen igjen. Jeg vil fortsatt skrive om bøker, men kanskje ikke bare som kritikk. Jeg kan også tenke meg å dele inntrykk, begeistring og undring, litt mer upretensiøst.

Men jeg lurer på om dere 13 som er ført opp som følgere, faktisk får beskjed når det skrives noe på bloggen. Kan dere være så snille å skrive en setning i kommentarfeltet hvis dere får varsel om dette innlegget, så jeg kan bli litt klokere? Takk!

Ein brumunddøl (og ein til).

Det skjer ikkje stort på denne bloggen min, trass i at eg hadde ambisjonar om å ause tankar om litterære tema ut over dei få følgjarane mine og dei eg i tillegg kunne nå på Facebook. Den låge aktiviteten heng kanskje saman med latskap, men det er også slik, at det er så store mengder tekst tilgjengeleg i aviser og på nettstader, så mye ein kan høyre på radio og i podcastar og så mye ein kan sjå på TV, at ei låg stemme på ein bortgjømt nettstad kan verke overflødig.

Når eg no likevel melder meg, er det fordi eg vil medverke til at ein sambygding blir synleg. Eller – meir synleg får eg seia, for Bjørn Hatterud har vist seg fram på mange arenaer den siste tida. Som skribent i fleire sjangrar, som kurator for spennande kunstprosjekt og som støyande musikar. No har han kome med den første boka si: «Mot normalt».

Første gongen eg var borti han, var da han hadde skrive ein tekst om råning – eg trur det var i Samtiden. Eg festa meg ved kombinasjonen av refleksjon og humor, og ved namnet. Han måtte jo vera brumunddøl, for folk flyg ikkje rundt over alt i Noregs land og heiter Hatterud. Det stadfesta han seinare, i ein artikkel i Ny Tid, der han fortalde om ungdomstida si, som funksjonshemma homofil brumunddøl med kulturelle interesser. Det var veldig vondt å lesa, sikkert ekstra vondt for ein som sjølv er frå Brumunddal og som fortsatt kjenner seg som brumunddøl sjølv om han skifta postadresse alt i 1971. Eg tok kontakt med han og har følgd han på Facebook frå da av.

Den vesle flisa av ei bok som han no har gitt ut på Samlaget, er ein sjølvbiografi. Han skriv om familien sin og om livet sitt, heilt frå den dramatiske fødselen. Det handlar blant anna om ryggmergsbrokk, klumpfot, overvekt og dårleg syn. Og om ein bråmoden, homofil unggut som blir mobba. Men lesaren møter ikkje ein sjølvmedlidande forteljar; han skildrar plagene og utfordringane i ei nøktern, til tider nesten humoristisk, tone. 

Bjørn Hatterud kjem frå småkårsfolk, og dette pregar framstillinga. Han er beiskare når han fortel om klasseskilnader enn når han skriv om eigne plagar. Samtidig skriv han om sine næraste med respekt, varme og takksemd. Hos denne lesaren sit dette like sterkt att etter lesinga, som alt det som er opprørande. Og ikkje minst: Boka endar godt, med kjærleik, karriere og Yoko Ono! Og Hatterud har fortsatt livet framfor seg.

Hatterud var ung på nittitalet, på den tida da Brumunddal fekk mye negativ omtale på grunn av at valdelege rasistar herja med innvandrarar. Eg var vaksen brumunddøl i eksil på Romerike og måtte tole at folk assosierte heimstaden min med hendingar og haldningar som eg alltid har hatt sterk motvilje mot. Og når eg les «Mot normalt» kan eg ikkje la vera å tenkje tilbake på eigen oppvekst, 25 år tidlegare. Eg var òg ein raring frå ein enkel heim; sjukeleg, overbeskytta og intellektuell. Men eg var tynn, beina var like lange, og eg likte jenter. Det hende eg blei plaga, men aksepten og varmen i den andre vektskåla vog mye tyngre. Så eg hadde det lett, men kan likevel kjenne meg att.

I siste kapittel siterer Hatterud mor si, som seier at utan funksjonshemmingane, ville han kanskje blitt igjen i Brumunddal og jobba på posten. Akkurat det trur eg ikkje noe på. Utan funksjonshemmingane ville han fått et enklare liv, men eit multitalent som han, ville nok funne plassen sin uansett. Men det er blitt ei viktig bok av det, og eg håper ho blir spreidd i stort omfang, først og fremst i Brumunddal, men ikkje berre der.